‘’Ποιος είναι ο ρόλος της/του λογοθεραπεύτριας/τή και πόσο σημαντική είναι η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία ( Ε.Ε.Ε) ως μέθοδος επικοινωνίας;‘’
Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο Λόγου και Ακοής (ASHA), οι λογοθεραπεύτριες/τές είναι επαγγελματίες υγείας που εργάζονται με άτομα κάθε ηλικίας, από τη βρεφική έως και την ενήλικη ζωή, υποστηρίζοντας την αντιμετώπιση δυσκολιών επικοινωνίας, καθώς και θεμάτων σίτισης και κατάποσης. Πιο συγκεκριμένα, ασχολούνται με προβλήματα που σχετίζονται με τους εξής τομείς:
- Ομιλία: αρθρωτικές δυσκολίες, φωνολογικές διαταραχές, απραξία, δυσαρθρία
- Γλώσσα: δυσκολίες στην κατανόηση και στη χρήση λέξεων για τον σχηματισμό προτάσεων με στόχο την έκφραση σκέψεων
- Ανάγνωση και γραφή: δυσκολίες στην ανάγνωση, τη γραφή και τον συλλαβισμό (φωνολογική ενημερότητα)
- Κοινωνική επικοινωνία /πραγματολογία: τήρηση κανόνων διαλόγου, εναλλαγή σειράς, χρήση της κατάλληλης γλώσσας ανάλογα με το επικοινωνιακό πλαίσιο
- Φωνή: ζητήματα που αφορούν την ποιότητα της φωνής (π.χ. βραχνή) και της ομιλίας (π.χ. ρινική), καθώς και περιπτώσεις απώλειας φωνής
- Ροή ομιλίας: δυσρυθμίες και τραυλισμός (π.χ. επαναλήψεις αρχικού φωνήματος της λέξης, παύσεις)
- Γνωστική επικοινωνία: δεξιότητες μνήμης, προσοχής-συγκέντρωσης και επίλυσης προβλημάτων
- Σίτιση & Κατάποση: δυσκολίες στη μάσηση ή/και την κατάποση τροφής και υγρών (δυσφαγία)
Στο ΚΔ-ΗΦ ΑμεΑ Kendro παρευρίσκεται ένα εύρος ωφελουμένων, παιδιά, εφήβους και ενήλικες με νευροαναπτυξιακές διαφοροποιήσεις όπως ο αυτισμός και η νοητική αναπηρία. Τα άτομα αυτά, είτε είναι λεκτικά είτε όχι, παρουσιάζουν σημαντικές επικοινωνιακές δυσκολίες, μέχρι και πλήρη αδυναμία να επιτύχουν λειτουργική επικοινωνία (έκφραση αναγκών, σκέψεων, επιθυμιών, κοινωνική αλληλεπίδραση) μέσω της ομιλίας. Συνεπώς, για τα άτομα αυτά προτάθηκε από τη λογοθεραπεύτρια, σε συμφωνία με την υπόλοιπη διεπιστημονική ομάδα, η εισαγωγή τους σε χρήση συστήματος Ε.Ε.Ε.
Η Ε.Ε.Ε. χρησιμοποιείται από όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως ηλικίας, που εμφανίζουν δυσκολίες στις γλωσσικές δεξιότητες και στις δεξιότητες λόγου και ομιλίας, είτε για να υποστηρίξει τις υπάρχουσες επικοινωνιακές δεξιότητες (επαυξητική) είτε για να αντικαταστήσει την ομιλία (εναλλακτική).
Η Ε.Ε.Ε. μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμη και πρώιμα, σε παιδιά μικρότερα των 3 ετών, καθώς δεν απαιτείται να έχουν κατακτηθεί συγκεκριμένα αναπτυξιακά ορόσημα και δεξιότητες πριν από τη χρήση της. Μάλιστα, η χρήση της δεν εμποδίζει ένα άτομο να μιλήσει ούτε επιβραδύνει τη γλωσσική του ανάπτυξη. Αντίθετα, ενισχύει αυτούς τους τομείς και βοηθά στην εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τη μελέτη των Barton-Halsey et al. (2021), όπου η χρήση της Ε.Ε.Ε. στην προσχολική ηλικία, σε παιδιά με σύνδρομο Down και σε παιδιά με αυτισμό με περιορισμένο λόγο και ομιλία, συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη τόσο της γλώσσας όσο και του γραμματισμού. Οι παρεμβάσεις με Ε.Ε.Ε. για παιδιά με νοητικές και αναπτυξιακές δυσκολίες βελτιώνουν τις λειτουργικές επικοινωνιακές τους δεξιότητες, τη γλωσσική ικανότητα και την κοινωνική ευχέρεια, καθώς επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις, και την ομιλία. Έτσι συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, στην ενίσχυση της ανεξαρτησίας και στη δημιουργία σχέσεων κοινωνικής εγγύτητας και αμοιβαιότητας.
Το έλλειμμα επικοινωνίας, που καθιστά αναγκαία τη χρήση Ε.Ε.Ε., μπορεί να οφείλεται πέρα από αναπτυξιακές δυσκολίες όπως ο αυτισμός, και σε επίκτητες ή αναπτυξιακές καταστάσεις όπως η εγκεφαλική παράλυση, η δυσαρθρία, η δυσπραξία, καθώς και σε νευρολογικές καταστάσεις όπως η αφασία ή άλλες νευροεκφυλιστικές παθήσεις, ή ακόμη να προκύψει έπειτα από χειρουργικές διαδικασίες, όπως η λαρυγγεκτομή. Συνεπώς, η Ε.Ε.Ε. μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε εφ’ όρου ζωής είτε για ένα μικρό χρονικό διάστημα (π.χ. μετά από εγχείρηση), όταν κάποιος δεν μπορεί προσωρινά να μιλήσει. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ε.Ε.Ε. μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο αποκατάστασης και γνωστικής επανεκπαίδευσης.
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι Ε.Ε.Ε. Ένας λογοθεραπευτής μπορεί να βοηθήσει κάθε άτομο να βρει το κατάλληλο σύστημα, καθώς κάθε συσκευή δεν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο για όλους. Επιπλέον, μπορεί να εκπαιδεύσει τόσο το ίδιο το άτομο όσο και τους οικείους του στο πώς να χρησιμοποιούν την Ε.Ε.Ε. ώστε να επικοινωνούν αποτελεσματικά μεταξύ τους.
Η Ε.Ε.Ε. διακρίνεται σε δύο κατηγορίες:
- Μη υποβοηθούμενη / χωρίς τεχνολογία: περιλαμβάνει χειρονομίες, νοήματα, εκφράσεις του προσώπου, γλώσσα του σώματος.
- Υποβοηθούμενη / με τεχνολογία: απαιτεί εξωτερικά ηλεκτρονικά μέσα.
Η υποβοηθούμενη Ε.Ε.Ε. χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες:
Α) Χαμηλής τεχνολογίας: γραφή, σχέδιο, σύμβολα, φωτογραφίες, εικόνες, γραπτές λέξεις, πίνακες εικόνων, βιβλία επικοινωνίας, σύστημα ανταλλαγής εικόνων/αντικειμένων (PECS).
Β) Υψηλής τεχνολογίας: εφαρμογές σε tablet ή iPad, χρήση υπολογιστή ή συσκευής με υποστήριξη φωνής/συσκευές παραγωγής λόγου (SGDs).
Πιο συχνά προτιμώνται τα υποβοηθούμενα συστήματα Ε.Ε.Ε. για άτομα με σύνθετες επικοινωνιακές ανάγκες, καθώς προσφέρουν εναλλακτικές μεθόδους πρόσβασης και για άτομα με κινητικές αναπηρίες. Επιπλέον, είναι εύκολα κατανοητά ακόμη και από μη εξοικειωμένους χρήστες χωρίς εκπαίδευση, αφού χρησιμοποιούν οπτικά σύμβολα που μοιάζουν με τα αντικείμενα που αναπαριστούν. Όταν υπάρχουν κινητικές δυσκολίες που επηρεάζουν την πρόσβαση και τη χρήση του συστήματος, οι λογοθεραπευτές συνεργάζονται με εργοθεραπευτές ή/και φυσιοθεραπευτές.
Συνοψίζοντας, η Ε.Ε.Ε. αποτελεί ένα σπουδαίο εργαλείο μέσω του οποίου τα άτομα με επικοινωνιακές δυσκολίες μπορούν να εκφράσουν τις σκέψεις, τις καθημερινές τους ανάγκες και τις επιθυμίες τους, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση της ακαδημαϊκής τους επίδοσης, των κοινωνικών τους σχέσεων και της συμμετοχής τους σε δράσεις της κοινότητας, ενδυναμώνοντας παράλληλα την κοινωνική τους αλληλεπίδραση και την αυτοεκτίμησή τους.
Βιβλιογραφικές αναφορές
American Speech-Language-Hearing Association. (n.d.). Augmentative and alternative communication (AAC). https://www.asha.org/public/speech/disorders/aac/
American Speech-Language-Hearing Association. (n.d.). Who are speech-language pathologists, and what do they do? https://www.asha.org/public/who-are-speech-language-pathologists/
Barton-Hulsey, A., Phinney, S., & Collins, S. (2021). Augmentative and alternative communication supports for language and literacy in preschool: Considerations for Down syndrome and autism spectrum disorder. Seminars in Speech & Language, 42(4), 345-362. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34311485/
